Bağışıklık sistemi, hastalık yapan (patojen) etmenlere karşı vücudumuzun doğal savunma mekanizmasıdır. Eğer bu etmenler, bağışıklık sistemimizi baskılarlarsa, ölümle sonuçlanan ciddi enfeksiyonlara neden olurlar.
Aşılar, bağışıklık sistemimizin, tehlikeli hastalık yapan patojenlere karşı antikor (asker) oluşturmasına yardımcı olan ve dışarıda üretilerek vücudumuza verilen ürünlerdir.
Hastalık etkeni olan ve vücudumuza giren mikroorganizmaların yüzeylerinde bulunan antijenler, vücudumuz tarafından yabancı bir madde “düşman” olarak algılanır ve bağışıklık sistemimiz, bu düşmanlara karşı korunmak amacıyla, protein yapısındaki antikorları (askerleri) üretmesi için uyarılır. Aşı uygulanarak üretilen bu antikorlar, vücuda giren antijenlere bağlanarak enfeksiyon etkenini ya öldürür ya da zararsız hale getirirler. Vücuda giren her patojen etkenin dış yüzey antijen yapısı vücut tarafından farklı olarak algılandığı için, her patojene karşı üretilen antikor ve o antikoru oluşturacak aşılar da farklı yapıdadırlar. Yani; bakteriden hazırlanan tifo aşısı, gene bir bakterinin neden olduğu zatürreye karşı; hepatit-B virüs aşısı, gene bir virüs enfeksiyonu olan hepatit-A’ya karşı koruyucu antikor üretemez.
AŞI ÇEŞİTLERİ
3 ayrı gruptaki enfeksiyon etkeni mini-canlıların, değişik antijen gruplarına karşı değişik aşılar üretilir.
- Paraziter Aşılar,
- Bakteriyel Aşılar ve
- Viral Aşılar
PARAZİTER AŞILAR
İnsanlara uygulanan paraziter aşı olarak yalnız SITMA aşısı vardır. Dünya çapında her yıl, çoğunluğu Afrika’da yaşayan çocuklardan 435.000’inin ölümüne yol açan ve sıtma hastalığını önlemek için geliştirilen sıtma aşısı, ilk kez Afrika ülkesi Malavi’de uygulanmaya başlanmış ve koruyuculuğu %40 olarak saptanmıştır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), önümüzdeki haftalarda sıtma aşısı uygulamalarının, Gana, Kenya ve çok rastlanan diğer Afrika ülkelerinde de uygulamaya başlanacağını duyurmuştur.
Paraziter aşı çeşitlerinin çoğu, hayvanlarda çok görülen ve bazen insanlara da bulaşarak değişik paraziter hastalıklara neden olabilen hastalıkları engellemek için yalnız hayvanlara uygulanır.
Kullanılan diğer aşı çeşitleri: BAKTERİYEL ve VİRAL AŞILAR‘dır.
BAKTERİYEL ve VİRAL AŞILAR
Bakteriyel ve viral aşılar da hazırlanışlarına göre 4 alt grupta sınıflandırılırlar.
ÖLÜ AŞILAR
Farklı türleri vardır. Tümü, (fiziksel ya da kimyasal yöntemlerle) öldürülmüş ve etkileri tamamen yok edilmiş bir mikro-organizma ya da mikro-organizmanın belli kısımlarının antijenik yapılarını içeren proteinlerle hazırlanan ve humoral (bir bez veya organın kan yoluyla taşınan herhangi bir etkin maddeyle uyarılmasıyla ilgili olan) yanıt oluşturabilen aşılardır.
Canlı aşılara oranla, oluşturacağı bağışıklık süreleri daha kısadır ve oluşturacakları bağışıklığın devamı için, belirli aralıklarla rapeli (tekrar yapılmaları) mutlaka uygulanmalıdır.
Türkiye’nin Çin’den getirdiği ve uyguladığı COVID-19, boğmaca, tifo, veba, kolera, Hepatit-A, polio, zatürre ve grip aşıları, bu aşı çeşitlerine örnektir.
CANLI AŞILAR
Zayıflatılmış (attenue), hastalık yapma olasılıkları (virulansları) azaltılmış fakat canlı bir etken ile hazırlanan ve vücut için tamamen zararsız olan aşı çeşitleridir. Hücre-içi patojen etkenlere karşı en etkili savunmaya neden olurlar. Bağışıklık süreleri uzun sürer ve sitotoksik (enfeksiyon etkenini öldüren) T lenfositlerinin oluşturduğu humoral bağışıklık yanıtını da uyarırlar.
Suçiçeği, kızamık, kızamıkçık, kabakulak ve tüberküloz (verem) aşıları bu tip aşı çeşitlerine örnektir. Canlı aşılar, bağışıklık sistemi zayıflamış ya da baskılanmış kişilere uygulanmamalıdır.
SUBÜNİT (alt birim) AŞILAR
Mikro-organizmanın tamamını değil, protein ya da karbonhidrat yapısındaki belli bir antijenini içerirler. Ülkemizde uygulanan hepatit-B, human papilloma ve grip gibi virüs enfeksiyonlarına karşı kullanılan aşılar ve pnömoni, boğmaca ve menenjit gibi hastalıklara neden olan bakteri enfeksiyonlarına karşı kullanılan aşılar, subünit aşı çeşitlerine örnektir.
TOKSOİD AŞILAR
Toksini (zehirleyici maddeleri) olan mikroorganizmaların, toksinlerinin yapısı bazı yöntemlerle değiştirilerek ve toksik özellikleri yok edilerek, ancak bağışıklık yanıtı oluşturacak özellikleri korunarak elde edilen aşılardır.
Difteri ve tetanoz, bu aşı çeşitlerine örnektir.
