Demans Nedir? - Önlemenin Yolları

Demans, tek bir hastalık adı olmayıp, bellek ve zihinsel yeteneklerin bozukluğu, beyin fonksiyonlarının azalmasıyla ilgili bir grup belirtilerdir. Demans, yaşlanmanın normal bir parçası değildir; 65-74 yaş arasındaki kişilerin %3’ünü etkilemektedir. Yaşlandıkça artan risk sonucu; 75-84 yaş arası kişilerin %17’si ve 85 yaş ve üzeri kişilerin de %32’si demans tanısı almaktadır. Alzheimer derneğinin tarifine göre DEMANS; hafıza, dil, problem çözme ve günlük yaşamı etkileyecek kadar şiddetli olan düşünme yeteneklerinin kaybıdır.

Bazı demans türlerinin genetik bir bileşeni olmasına rağmen, vakaların çoğunda güçlü bir genetik bağlantı yoktur. Yani bunama genetik değildir.

Genetik faktörlerden ziyade en önemli risk faktörü ilerleyen yaştır. 

Bununla birlikte; bir ebeveyn veya büyükanne, büyükbaba 65 yaşından küçükken Alzheimer ya da demans geliştirdiyse, sonraki nesile de genetik olarak geçme şansı daha yüksektir.

Demansın; beyine giden kan damarlarının daralması nedeniyle kan akışının azalması ya da beyinde amiloid plaklarda normalden fazla protein birikmesi sonucunda meydana geldiği düşünülmektedir.

Demans belirtileri

• İletişimde zorluklar yaşamak,
• Depresyon ve anksiyete,
• Eski anıları hatırlayamamak veya hatırlamada güçlük çekmek,
• Yakınlarının, arkadaşlarının ya da eşyaların isimlerini unutmak,
• Ruh halinde değişiklikler yaşamak ve
• Her zaman kolaylıkla yaptığı görevleri yaparken zorluklar yaşamak.

Demans Tedavisi ve Hastalığı Yavaşlatma

Genelde 65 yaş üstündeki insanlarda görülen demansın tedavisi yoktur ancak, belirtilerin hızla ilerlemesini önleyen ve şiddetini azaltan bazı ilaçlar (ve egzersizler) vardır.

Son zamanlarda sıçanlar üzerinde yapılan deneylerle, K vitamininin, demansın ilerlemesini önleyici etkisi olduğu gözlemlenmiştir.

K vitamini takviyesi alan sıçanlarda depresyon ve anksiyete seviyelerinde azalma ve de öğrenme ve hafıza yeteneklerinde artma saptanmıştır.

Bu gözlemler; demans açısından insanlarda da yaşlılıkla ilgili davranışlardaki  olumsuz farklılıkları azaltacağını, fonksiyonel değişiklikleri iyileştirmese de aynı kalmasını ve beyindeki biyokimyasal ve histopatolojik değişiklikleri engelleyeceği konusunda ümit vermiştir.

Bu araştırmalardan çıkarılan sonuçlar; yaşlı popülasyonda, K vitamininin yeterli miktarda alınmasının, kişilerde Alzheimer, Demans, Parkinson gibi nörodejeneratif (sinir hücrelerinin ilerleyici kaybı ile seyreden ve bu kayba bağlı olarak sinir sistemi fonksiyonlarının yitimine neden olan) bir grup hastalıklara karşı bir önlem olabileceğine işaret etmektedir.

Vitaminler, sağlığımızın korunması için önemli faktörler olup gerekli ve yeteri kadar almamız ön koşuldur.

K VİTAMİNİ, hem sağlıklı kemikleri destekleyen, hem kanın pıhtılaşmasına yardımcı olan ve hem de beyin sağlığı için yaralı olan, ve yukarıda belirtilen nörodejeneratif hastalıkların gelişiminden koruyan, bağırsak mikrobiyomumuz (bağırsaklarımızda yaşayan, insanın sağlıklı kalması için vazgeçilmez öneme sahip olan mikroorganizmaların tümüne verilen isimdir) için de çok faydalı ve genellikle yeşil yapraklı sebzelerde bulunan doğal bir vitamindir.

K-1 ve K-2 olmak üzere iki şekilde oluşur.

K-1 birincil formdur ve esas olarak yeşil yapraklı sebzelerden alınır. 

K-2 vitamini ise hayvansal proteinlerde ve fermente gıdalarda bulunur. İnsan bağırsağında bulunan bakteriler de az miktarda K-2 üretir

Demansı önlemenin yolları:

Bireyler yaş, genetik veya sosyo-ekonomik durum gibi bazı risk faktörlerini değiştiremezler. Ancak bireylerin kendi demans riskini azaltmak için alabilecekleri önlemleri vardır.

Bunlar;

• Kan basıncını kontrol etme Yüksek kan basıncını kontrol altında tutmak, her ikisi de bunama ile bağlantılı olan felç ve kalp hastalığı riskini azaltabilir.
• Sağlıklı ve dengeli beslenme: Balık ve sebzeler açısından zengin olan “Akdeniz Diyeti”ni takip etmek, bilişsel işlevlerin iyileşmesine yol açabilir.
• Artan fiziksel aktivite: Düzenli egzersiz ve fiziksel aktivite, yüksek tansiyon, diyabet ve depresyon gibi bunama ile bağlantılı kronik durumların riskini azaltmaya yardımcı olabilir.
• Bilişsel eğitim: okumak, bulmaca çözmek, el işi yapmak, bulmaca çözmek bilişsel bozulma riskini azaltabilir.

DEMANSI OLAN KİŞİYE YARARI OLAN AKTİVİTELER

Alzheimer hastalığı, demansın en yaygın şeklidir ve bu kişilerin hayata olumlu yönde  tutunabilmesi için bazı aktiviteler vardır. Uygulanacak bazı aktiviteler demanslı bireyin yaşam kalitesini artırabilir. Bu aktivitelerin amacı; demanslı kişilerin fiziksel ve psikolojik sağlığını iyileştirmeye yardımcı olmaktır.

Bu aktivitelerin amacı;

1. Kişiye normal olduğu duygusunu hissettirmek,
2. Yaşam kalitesini artırmak,
3. Ajitasyonu azaltmak,
4. Başarı ve hayata bağlılık duygusunu artırmaktır.

DEMANS İÇİN YARARLI İÇ MEKAN AKTİVİTELERİ:

1- Evcil Hayvan Beslemek

Bir evcil hayvan beslemek, onunla ilgilenmek, gezintiye çıkarmak demanslı kişinin depresyonunu azaltır, duygusal olarak rahatlamasını sağlar.

2- En Sevdikleri TV Programlarını İzlemek

En sevdiği TV yarışmalarını, eski filmleri ve eğlence programlarını izlemek, belirli anılarını hatırlatabilir ve geçmişleriyle yeniden bağlantı kurmalarını sağlayabilir.

3- Enstrüman Çalmak

Demanslı bir bireye daha önce kullandığı bir enstrümanı çalmaya teşvik etmek, müzik korolarına katılmasını sağlamak, sosyal katılım duygusunu besler, ruh ve duygusal ferahlığını sağlar.

4- Örgü, Kanaviçe, Tığ İşleri Yapmak

Yalnızlık ve işe yaramazlık duygusunu yok eder, anksiyete ve depresyonu azaltır, bunamayı yavaşlatır.

5- El Sanatları ile Uğraşmak

Heykel, resim veya boyama gibi sanat ve el sanatları, demanslı bir kişinin kendisini ifade etmesinin bir yolu olabilir. Ayrıca onlara bir amaç ve başarı hissi verebilir.

6- Eski Fotoğraflara Bakmak

Fotoğraf gibi görseller, demansı olan bireylerin kişisel kimlik duygularını yeniden kazanmalarına yardımcı olabilir.

Eski fotoğrafları içeren bir albüm oluşturmak, bir aşinalık, geçmişi hatırlamak ve rahatlık duygusu yaratmaya yardımcı olabilir, kişilerin, stresli ve endişeli duyguları kaybolabilir.

7- Ev İşlerini Yapmak

Ev temizliği, ütü yaptırmak, bulaşık ve çamaşır makinelerini çalıştırtmak, mutfak işlerine yardımcı olmalarını, yemek masasını kurdurmalarını sağlamak, demansı olan bir kişilerin kendilerini yararlı hissetmelerine ve onlara bir başarı hissi vermelerine yardımcı olabilir.

8- Müzik Dinlemek

Müzik, demansı olan bir kişinin geçmişiyle yeniden bağlantı kurmasına yardımcı olabilir. Ajitasyonu azaltır, davranış sorunlarını giderir.

DEMANS İÇİN YARARLI AÇIK HAVA AKTİVİTELERİ:

9- Bahçe İşleriyle Uğraşmak

Bahçe işleriyle uğraşı, demanslı kişilere terapötik fayda sağlar, fiziksel ve zihinsel iyileşmeye neden olur, ajitasyonu azaltır.

10- Yürüyüş Yapmak

Yürüyüşe çıkmak, demanslı biri için faydalı bir aktivite olabilir. Fiziksel olarak sağlıklı kalmasını sağlar, sosyal bağlantılara neden olur, doğayla iç içe olma olanağını sağlar.

11- Kuşları ve Sokak Hayvanlarını Beslemek

Kuşları ve sokak hayvanlarını beslemek, onları izlemek, demanslı bir kişinin kaygısını ve stresini azaltır, doğa ile bağlantısını pekiştirir ve ruh sağlığını geliştirir.

12- Yakalama Oynamak

Küçük çocuklarla veya yumuşak topları, balonları kullanarak yakalama oynamak, güzel bir fiziksel aktivitedir ve demansı olan bir kişinin hareketli olmasına ve aktif kalmasına yardımcı olabilir, sosyal bağlantılar ve başarı hissi sağlayabilir.

DEMANS İÇİN YARARLI FİZİKSEL AKTİVİTELER:

13- Ağırlık Kaldırmak

Halter gibi ağırlıklar kaldırmak, spor salonlarında spor yapmak, çalışma belleğini geliştirir ve esnek düşünme yeteneğini artırarak direnç eğitimini iyileştirmeye yardımcı olabilir.

14- Koşu Bandı Kullanmak, Bisiklete Binmek

Alzheimer hastalığı olan farelerdeki yapılan deneylerde, koşu bandı egzersizinin, 4 ay sonra, farelerin öğrenme ve hafıza becerilerini artırdığı gözlemlenmiştir. Ancak; demanslı insanlarda koşu bandı egzersizinin ya da bisiklete binmenin etkilerini anlamak için daha fazla araştırmalara gereksinim duyulmaktadır.

15- Müzikle Dans Etmek

Dans topluluklarına katılmak, dans etmek, demanslı kişilerin aktif olmasını sağlar, dikkat, hafıza ve odaklanmayı geliştirir.

16- Yoga Yapmak

Yoga, fiziksel ve zihinsel iyilik halini artırmak için nefes almaya odaklanan bir egzersiz şeklidir. Stresi azaltmak, sağlıklı kalmak, güç ve esnekliği artırmak için tasarlanmış bir dizi hareket, nefes egzersizleri ve meditasyon içerir. Amacı, zihin ve bedende farkındalık ve uyum sağlamaktır. Kasları güçlendirir, solunum sistemini ve kalp sağlığı destekler, bağımlılık tedavisine yardımcı olur, stres kaygı, depresyon ve kronik ağrıları azaltır, uyku düzenlerini iyileştirir, yaşam kalitesini artırır. Birçok ülkede çeşitli şekillerde uygulanan yoga, tamamlayıcı ve alternatif tıp türü olarak kabul edilmektedir.

DEMANSTA ZİHİN İÇİN FAYDALI AKTİVİTELER:

17- Bulmaca Çözmek

Basit bulmacaları çözmek, yap-bozlar yapmak demanslı bir kişinin başarı duygusunu arttırır, stresini azaltır.

18- Masa Oyunları Oynamak

Tavla, dama, satranç, 9 taş gibi masa oyunları, demanslı kişilerin el-göz koordinasyonlarını geliştirir, problem çözme ve sosyal etkileşimlerini teşvik eder, beyin hücrelerini aktif tutar, kişileri zihinsel olarak uyarabilir.

19- Kart Oyunları Oynamak

Briç, bezik vb. her türlü kart oyunları, demansı olan bir kişinin belleğini geliştirmesine yardımcı olur, sosyal iletişim becerilerini artırır. 

20- Bir Kitabı Yüksek Sesle Okumak

Bazı demans şekilleri, kişilerin okuma yeteneğini kaybetmesine neden olabilir. Demansı olan kişilere dergi, kitap ve gazete okumak, onların kendi okuyamadıkları yazıların tadını çıkarmalarına yardımcı olabilir.

Bir hikayeyi dinlemek, demanslı bir kişinin hayal gücünü de uyarabilir.

21- Sorular Sormak

Demansı olan bir kişilerle konuşmak ve onlara geçmişte mutlu oldukları veya heyecan duydukları olayları, çocukluklarını, askerlik hatıralarını, hobilerini sormak, bazı anıları uyarmaya yardımcı olabilir.

22- Çocuklarla Oyun Oynamak

Demanslı kişilerin çocuklarla oynaması, onlarla zaman geçirmesi hem çocuğa hem de kendilerine fayda sağlar. Birlikte öğrenmelerine, yeni aktiviteler yapmalarına, yeni anılar yaratarak aile bağlarını güçlendirmelerine yardımcı olur.

23- Bilgisayar Oyunu Oynamak

Demansı olan yaşlı yetişkinlerin tetris, freecell vb. gibi tablet oyunları oynaması; bilişsel ve çoklu duyusal performans, planlama ve pratik yeteneklerini artırmalarına yardımcı olur.

DEMANS İÇİN FAYDALI SOSYAL ETKİNLİKLER:

24- Bir Kitap Kulübüne Katılmak

Demansı olan insanlar için bir kitap kulübüne katılmak, kişilere sosyal etkileşim gibi belirli faydalar sağlayabilir.

25- Aileyle Görüntülü Görüşme Sağlamak

Demans problemi kişilerinin cep telefonu veya tabletler kullanarak görüntülü görüşmeler yapması, tanıdık bir ortamın güvenliğini hissetmelerine ve ailesine bağlı kalmalarına yardımcı olabilir. İzole edilmedikleri veya yalnız olmadıkları duygularını pekiştirir.

Özet:

Kişinin demans olan biriyle yapabileceği birçok aktivite vardır ve yapılan farklı aktiviteler, farklı faydalar sağlayabilir. Demanslı birey için aktiviteler planlayan kişi, faaliyetlerinin o birey için güvenli ve faydalı olmasını sağlamalıdır.